پس انسان «لا یلی أمر نفسه» به این معنا. خودش را که به‌تنهایی نگاه می‌کند عبارت است از: ملک، و ولایت شخصی و قدرت بر عمل خودش دارد، امّا ولایت اجتماعی ندارد. ولایت عبارت از آن روابط و ملک عبارت از روابط و در نتیجه درجۀ بالاتر از ولایت است.
البته مارکسیست‌ها تقسیمی دارند که:
1. در دوران برده‌داری خود برده با تمام وجودش ملک است.
2. در دوران فئودالی برده دیگر ملک نیست و آزاد است، اما ضابطۀ فئودالی این است که رعیّت (کشاورزی که روی زمین کار می‌کند= سِرف = روستایی ناآزاد) ملک است؛ به این معنا که مستقل نیست و با زمین خرید و فروش می‌شود. ذاتش آزاد است، امّا عمل او ـ که کشاورزی باشد ـ آزاد نیست.
3. در قسمت کارگری باز ارتباطش با زمین هم حذف می‌شود. نه ذاتش ملک است، نه ارتباطش با زمین ملک است و فقط کارش را می گیرند.
«فهو یملک یمینه»؛ مالک نیروی خودش است و چون مالک است، می‌تواند آن را در اختیار دیگری بگذارد، اما حدّ و حدود این ملکیّت اعتباری را که اساسش ملکیّت حقیقی است شارع معیّن می‌کند؛ مثلاً بخواهد دستش را بالا پایین ببرد، برای شراب نمی‌تواند، اما برای نان می‌تواند.
«وأمر ما یملک قبل أن یؤاجره ممّن هو آجره». اگر این ذیل («قبل أن یؤاجره») نبود، انصافاً بهتر بود «لا» حذف شود، اما با این ذیل «یلی» بهتر است. «لأنّه یلی نفسه قبل أن یؤاجره»؛ قبل از این که خودش را اجاره دهد ولایت بر خودش هم دارد. به هر حال، اگر بخواهیم در این روایت همۀ ظواهر روایت را حفظ کنیم، گیر دارد.
پیش‌تر دربارۀ این‌که اگر کسی حرّی را غصب (حبس) کرد ضامن است یا خیر مطالبی بیان کردیم.
1. در عبد و دابّه و ملک و حیوان آقایان قائل به ضمان هستند.
2. در حر کسوب هم عدّه‌ای قائل‌اند که مطابق درآمدی که روزانه کسب می‌کرده ضامن اوست.
3. قسم سوم حرّی است که کسوب نباشد. مثل پیرمردی که در خانه افتاده و کسوب هم نیست، اما مثلاً معلوماتی دارد که با آن می‌تواند به‌عنوان حساب‌دار کار کند، ممکن است از عبارت «فهو یملک یمینه» استظهار کنیم که مطلقاً ضامن منافع حر است؛ چون «یملک» (مالک است). لکن باز هم مشکل است؛ چون عرض کردیم: این ملک به معنای نیروی تکوینی و طبیعی است، نه ملک اعتباری و آن ملک اعتباری است که ضمان می‌آورد.
(حضرت آیت الله استاد حاج سید احمد مددی موسوی، خارج فقه، 22 / 9/ 1384 )
#فقه
#قواعد عامه
#مکاسب
#قواعد عامه در باب مکاسب
#اولین قاعده عامه
#حدیث تحف العقول
#دنباله تشریح متن حدیث و بیان فواید موجود در آن
#فرقی دیگر بین ولایت و اجاره
#ضمان حر غیرکسوب
(قسمت چهارم)